30 lat miesięcznika „Waga i Miecz”

W marcu 2021 r. minęło 30 lat od wydania pierwszego numeru miesięcznika „Waga i Miecz”, który obecnie jest jedynym czasopismem wydawanym w gminie i mieście Strzyżów. Warto przypomnieć początki czasopisma, jego założycieli, krótką analizę zawartości, oraz znaczenie i funkcję jaką spełnia w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

Miesięcznik „Waga i Miecz”, którego pierwszy numer ukazał się w marcu 1991 roku jest obecnie jedynym miesięcznikiem ukazującym się na terenie gminy i miasta Strzyżów. Według istniejącej informacji podawanej w winiecie miesięcznika jest to pismo Samorządu i Towarzystwa Miłośników Ziemi Strzyżowskiej. Informację tę potwierdza także metryczka zamieszczana w każdym numerze od początku jego wydawania. Pismo posiada dwóch wydawców. „Samorząd Lokalny”, „Samorząd” (od kwietnia 1992 r.), „Samorząd Gminy” (od stycznia 1999 r.), „Samorząd Gminy i Miasta” (od stycznia 2004 r.) i ponownie „Samorząd” (od stycznia 2005) oznaczają jednostkę samorządu terytorialnego: Gminę i Miasto Strzyżów. Drugim wydawcą jest Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej, które powstało w 1967 r. Obecnie wydawcą jest Fundacja na Rzecz Rozwoju Kultury Ziemi Strzyżowskiej.

Główne cele, jakie stawia sobie Towarzystwo to badanie i popularyzowanie dorobku gospodarczego, naukowego i kulturalnego Ziemi Strzyżowskiej. Natomiast główne zadania, jakie sobie wyznaczyło to m.in.: rozwijanie i wzbogacanie działalności kulturalnej, naukowej i artystycznej, pielęgnowanie dziedzictwa kulturalnego regionu, inspirowanie i wspieranie inicjatyw społecznych służących wszechstronnemu rozwojowi środowiska lokalnego i upowszechnianiu kultury. W 2005 roku (luty-marzec) do stopki redakcyjnej jako wydawcę dołączono Fundację na Rzecz Rozwoju Kultury Ziemi Strzyżowskiej. Fundacja została ustanowiona przez Gminę Strzyżów oraz Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej w 1992 roku. Jej głównym celem jest prowadzenie i popieranie wszelkich działań i inicjatyw zmierzających do rozwoju różnorodnych form życia kulturalnego oraz utrwalanie najważniejszych wartości kultury regionalnej i narodowej. O zasadniczych działaniach Fundacji decyduje Rada powołana z przedstawicieli fundatorów. Od chwili powołania do dziś prezydentem Fundacji jest burmistrz Strzyżowa.

Dwóch wydawców zdeterminowało charakter „Wagi i Miecza”. Miał to być regionalny miesięcznik społeczno-kulturalno-gospodarczy. Samorząd Gminy i Miasta Strzyżów ograniczał zakres problematyki do gminy i samego miasta Strzyżowa. Natomiast Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej, którego statutowym zapisem jako stowarzyszenia pozarządowego był szerszy obszar działania, sporadycznie wykraczało z tematyką poza teren gminy i miasta. Podobnie jest obecnie, gdy do grona wydawców dołączyła Fundacja na Rzecz Rozwoju Kultury Ziemi Strzyżowskiej, która także ma zapisane w statucie badanie i popularyzowanie dorobku gospodarczego, naukowego i kulturalnego Ziemi Strzyżowskiej.

Charakter miesięcznika został jasno określony w odredakcyjnym tekście w pierwszym numerze „Wagi i Miecza”: „Odradzająca się Rzeczypospolita liczy na swoich obywateli przede wszystkim na odcinku konkretnego, regionalnego działania. Uporządkować należy przede wszystkim «najbliższą ojczyznę», to co da się objąć wzrokiem, sprawdzić ukonkretnić. Taka Ojczyzna nie jest abstrakcją lecz konkretnym zbiorowym obowiązkiem i zadaniem”. Zatem pismo miało być czasopismem regionalnym, jednoczącym mieszkańców wokół spraw najistotniejszych dla rozwoju Ziemi Strzyżowskiej. Czyli, jak można dziś określić, miało pomóc w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

Wydania „Wagi i Miecza” z 1991 i z 2007 r.

Także cele „Wagi i Miecza” zostały nakreślone w przytoczonym powyżej odredakcyjnym tekście. Czytamy w nim: „Głównym celem pisma jest: Informowanie czytelników o bieżących sprawach Samorządu, jego strukturze, zasadach funkcjonowania i celach wspólnych dążeń; Poruszanie aktualnych problemów życia gospodarczego, ochrony środowiska, przekształceń własnościowych itd.; Sięganie po kulturalną tradycję regionu oraz ilustrowanie tętna życia kulturalnego, oświatowego i naukowego; Przedstawianie sylwetek zasłużonych dla Ziemi Strzyżowskiej mieszkańców oraz pamiętających o «najbliższej ojczyźnie» «emigrantów». Wreszcie, co najważniejsze, za cel główny uznajemy dialog z czytelnikami o wszystkich nurtujących Was sprawach. Nie będziemy zatem stronić od artykułów ostrych, polemicznych, wypowiedzi politycznych”.

W lutym 1991 miało miejsce pierwsze spotkanie organizacyjne, na którym prof. Józef Nowakowski podał powody, dla których powinno powstać pismo. Wymienił m.in. chęć udokumentowania, utrwalania aktualnych faktów z życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego miasta i gminy, spopularyzowanie zdarzeń o charakterze społecznym kulturowym w celu informowania i zainteresowania nimi mieszkańców Strzyżowa. Pismo powinno też dokumentować przeszłość, wydarzenia, które miały miejsce na Ziemi Strzyżowskiej, a także winno umożliwić komunikowanie się władz ze społeczeństwem lokalnym w ważnych sprawach gospodarczych, społecznych. Zaproponował także kilka tytułów, spośród których kilkuosobowa grupa inicjatywna (Janina Czarnik, Marek Śliwiński, Stanisław Urbanik, Jan Pózięć, Adam Kluska, Zygmunt Leśniak, Wiesław Plezia) zaakceptowała tytuł „Waga i Miecz”. Jak tłumaczył J. Nowakowski nawiązywał on do herbu Strzyżowa, w którym jest wizerunek św. Michała Archanioła depczącego smoka i trzymającego w rękach wagę i miecz.

Pierwszy numer Strzyżowskiego Miesięcznika Samorządu i Towarzystwa Miłośników Ziemi Strzyżowskiej „Waga i Miecz” (tak brzmiała pierwsza jego nazwa) został złożony na jedynym w tym czasie komputerze w Urzędzie Miasta i Gminy w programie „News” (bez polskich znaków) i powielony metodą kserograficzną. Był formatu A4, liczył 28 stron i wydrukowano go 500 egzemplarzy. Cena 1 egzemplarza wynosiła 2.000 zł.

Przez cały czas ukazywania się miesięcznika „Waga i Miecz” jest finansowany przez Urząd Gminy i Miasta w Strzyżowie. Pierwszy numer „Wagi i Miecza” miał 28 stron. Objętość ta właściwie została utrzymana do dziś i wciąż utrzymuje się w granicach 20 do 36 stron (rzadko ponad 40). Wyjątkiem były łączone numery miesięcznika. Pierwszy numer w 1991 roku ukazał się w nakładzie 500 egzemplarzy potem 350. Obecnie w stopce redakcyjnej nie podaje się wysokości nakładu. Pierwsze egzemplarze z marca 1991 roku kosztowały po 2.000 zł, potem 3.000 do 10.000 zł za egzemplarz. Po denominacji złotego od stycznia 1995 roku cena za egz. wynosiła 1 zł. Od styczniu 2005 roku do dziś 3,50 zł za egzemplarz. Kolportażem pisma zajmowali się i zajmują pracownicy Urzędu Miejskiego w Strzyżowie. Rozprowadzane jest w kioskach i sklepach na terenie miasta i kilku punktach (sklepy i kioski) na terenie gminy Strzyżów.

Wydawanie pisma lokalnego rozpoczęło się od pomysłu członków Towarzystwa Miłośników Ziemi Strzyżowskiej z prezesem Zarządu Stanisławem Urbanikiem na czele oraz władz Strzyżowa z burmistrzem Markiem Śliwińskim. Nakreśleniem ram programowych zajął się literaturoznawca, nauczyciel akademicki prof. dr hab. Józef Nowakowski, który miał doświadczenie w redagowaniu czasopism, bowiem prowadził przez kilka lat wydawnictwo uczelniane na WSP w Rzeszowie, a później wchodził w skład kolegium redakcyjnego „Kwartalnika Rzeszowskiego” i „Profili”. On także wymyślił tytuł czasopisma i został jego pierwszym redaktorem naczelnym.

Prof. dr hab. Józef Nowakowski (1926-2014)

Na przestrzeni 30 lat wydawania „Wagi i Miecza” właściwie nie zmieniły się zasadnicze działy pisma. Są to „samorząd i gospodarka”, w którym pojawiały się materiały dotyczące gospodarki na terenie miasta i gminy Strzyżów, podejmowanych projektów oraz relacje z obrad Rady Miejskiej. W tej części pojawiała się także rubryka „Czytelnicy pytają – burmistrz odpowiada”. Kolejnym działem była bardzo obszerna „mozaika społeczno-historyczno-kulturalna”. W nim publikowane są materiały dotyczące przede wszystkim wydarzeń kulturalnych, sylwetki osób zasłużonych, okolicznościowe materiały związane z obchodami świat narodowych, religijnych z obszernym przypomnieniem historycznym. W tym dziale publikowane były wiersze i próby literackie. Dział „Rozmaitości” to przede wszystkim zbiór różnorodnych informacji z zakresu rekreacji, humoru (rzadko), krótkie felietony i fraszki. Dział „Młody Strzyżów” z relacjami z imprez szkolnych, konkursów recytatorskich, oświatowej wymiany m międzynarodowej, rozgrywek sportowych, inicjatyw o charakterze charytatywnym podejmowanych przez uczniów i nauczycieli szkół miasta i gminy Strzyżów. W dziale „Sport” publikowane były wyniki rozgrywek sportowych, relacje z imprez rekreacyjno-sportowych, wycieczek, rajdów, wyścigów. Ostatnie strony pisma przeznaczane były na „Kronikę policyjną” (wypadki, kradzieże, rozboje), „Informacje/ogłoszenia”; premiery kinowe, zaproszenia na imprezy kulturalne oraz płatne ogłoszenia. Wyżej wymienione działy nie pojawiały się cały czas i w każdym wydaniu „Wagi i Miecza”. Niektóre z nich były pominięte z powodu m.in. braku materiałów do publikacji.

Obecnie pismo jest podzielone na następujące działy: sprawy społeczne, oświatę, kulturę, ludzie z pasją, strofy bliskie, młody Strzyżów, recenzje DDK, kącik ZUS, ogłoszenia.

Wydanie „Wagi i Miecza” z marca 2021 r.

Tematyką, która zdominowała i dominuje w piśmie są kultura i historia. Można przyjąć, że jest to każdorazowo około 85 procent objętości pisma. W tym zakresie znajdują się tu szeroko omawiane imprezy kulturalne, szczegółowo opisywane uroczystości z udziałem władz miasta, relacji z imprez okolicznościowych czy organizowanych przez różne placówki konkursów, turniejów, prezentacji i wystaw. Dominujące w czasopiśmie są publikacje dotyczące wydarzeń w placówkach oświatowych, święta edukacji, Dzień Nauczyciela, Dzień Sportu, spotkania międzyszkolne, konkursy szkolne. Nie spotkałem ani jednego wydania „Wagi i Miecz”, w którym nie byłoby materiału dotyczącego historii nie tylko tej dotyczącej regionu, ale jej przede wszystkim. Są to popularno-naukowe opracowania historycznych wydarzeń dotyczących miasta, sylwetki osób zasłużonych, kroniki wydarzeń sportowych, zapis działalności organizacji społecznych placówek oświatowych i kulturalnych. Nie brakuje także materiałów związanych z religią i dotyczących wiary, okoliczności powstania świąt kościelnych, sfery duchowości człowieka itd. Praktycznie w każdym numerze drukowany jest materiał związany ze zdrowiem, objawów i profilaktyki różnych chorób.

Niezaprzeczalnym i mocnym ogniwem w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego jest prasa lokalna. Z założenia wynika, że prasa lokalna sprzyja aktywnemu uczestnictwu w życiu społecznym, utrwala więzi między ludźmi, kontroluje organy władzy państwowej i samorządowej i, co ważne, może wpływać na decyzje tej władzy. Istnieją też i inne funkcje prasy lokalnej (informacyjna, mobilizacyjno-motywacyjna, socjalizacyjno-wychowawcza, integracyjna, emotywna, rozrywkowa, reklamowo-ogłoszeniowa), których zastosowanie ma niewątpliwy i niebagatelny wpływ na kształtowanie w pełni demokratycznego państwa. Tutaj jednak należy dodać, że funkcje te mogą zaistnieć jedynie w państwie demokratycznym, gdzie wolność słowa jest niczym nieograniczona, czyli brakiem cenzury.

W Strzyżowie ponad 8-tysięcznym mieście (razem z 14 wioskami: 21 tys. mieszkańców) ukazywały się wcześniej dwa miesięczniki „Nad Wisłokiem (wydawca prywatny) i „Bardo” (samorząd powiatu strzyżowskiego), a obecnie wydawany jest jedynie jeden tytuł: miesięcznik „Waga i Miecz”, który ma najdłuższy „staż” na rynku wydawniczym i miał być z założenia pismem społeczno-kulturalnym o dużych aspiracjach do niezależnych od władzy działań w zakresie choćby budowania społeczeństwa obywatelskiego.

W pierwszych kilku latach pod redakcją J. Nowakowskiego „Waga i Miecz”, mając duży kontakt z czytelnikami, była naturalnym głosem w debacie na temat kształtowania społeczeństwa obywatelskiego. Jak dziś wygląda ten temat należy zagadnąć do ostatnich wydań „Wagi i Miecza”.

Z okazji Jubileuszu 30 lat wydawania miesięcznika „Waga i Miecz” Starosta Strzyżowski życzy Wydawcy, Redakcji oraz wszystkim zaangażowanym w jego wydawanie dużo wytrwałości i tradycyjnego podwojenia nakładu pisma.

[opr. W.Plezia]