Pstrągowa

Na zdjęciu: Kościół parafialny pw. św. Józefa Robotnika w Pstrągowej, fot. R. Godek

Pstrągowa – wieś w gminie Czudec, położona wzdłuż otoczonej malowniczymi wzgórzami doliny rzeki Pstrągówka, przy drogach powiatowych: nr 1915 R Pstrągowa – Nowa Wieś i nr 1629 R Pstrągowa – Strzyżów. Graniczy z: Zawadką, Grodziskiem, Tropiem, Łętownią, Nową Wsią, Przedmieściem Czudeckim oraz Wiśniową (powiat ropczycko-sędziszowski) oraz Wolą Zgłobieńską (powiat rzeszowski). Miejscowość obejmuje dwa sołectwa: Pstrągowa i Pstrągowa Wola, które wspólnie zajmują powierzchnię 2944,59 ha. Sołectwo Pstrągowa według ewidencji ludności prowadzonej przez gminę Czudec liczy 1979 mieszkańców (31 grudnia 2016 r.). Nie jest znana dokładna data powstania wioski. Najstarsze zapisy potwierdzające istnienie miejscowości pochodzą: jako Pistrasnici z 1191 r. oraz z 1366 r. w brzmieniu na Pstrągowe^[1]. Językoznawcy nazwę wsi wywodzą od nazwy osobowej Pstrąg^[2], ale możliwa jest również teza o pochodzeniu jej nazwy od pstrągów^[3] – ryb żyjących w miejscowych potokach. Przez wieki obszar wioski dzielony był pomiędzy różnych właścicieli. Pierwszym znanym z imienia i nazwiska był poświadczony w dokumencie z 1508 r. Paweł Frysztacki^[4], który sprzedał wioskę wraz z innymi posiadłościami w 1520 r. Jadwidze Jarosławskiej. W XVI w. miejscowość dzieliła się na Pstrągową Górną, która należała do Stanisława Łowczyńskiego i Jana Kramskiego oraz Pstrągową Niżną, pozostającą w ręku Jana Ramolta^[5]. W tym czasie była jedną z najbogatszych, dobrze rozwiniętych wsi naszego regionu^[6]. W XVII w. należała do Boratyńskich^[7], w XVIII w. do Tymoskich i Żuchowskich, a w XIX w. w części do rodziny Łazowskich, z których czterech członków rodu (ojciec i trzej synowie) poniosło śmierć podczas rabacji galicyjskiej w 1846 r.^[8], a także Wasilewskich i Uznańskich.
Z 1488 r.^[9]  pochodzi pierwsza informacja o istnieniu w Pstrągowej kościoła pw. św. Katarzyny, obsługiwanego przez księży czudeckich. Następna świątynia, pw. św. Józefa powstała w 1802 r. poprzez dobudowanie do murowanej kaplicy św. Katarzyny, o której istnieniu wzmiankowano już w 1344 r.^[10], drewnianego kościoła przewiezionego przez mieszkańców^[11] z Góry Ropczyckiej. Od 1628 r. w Pstrągowej funkcjonuje samodzielna Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Józefa Robotnika, która liczy 1803 wiernych (2016 r.)^[12]. W 1973 r. rozebrano drewniany kościół, a w jego miejsce zbudowano nową świątynię, konsekrowaną w 1975 r. przez ordynariusza diecezji przemyskiej ks. bpa Ignacego Tokarczuka.
Współcześnie we wsi funkcjonują m.in.: Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Józefa Robotnika (powstała przed 1488 r.), prowadzone przez Gminę Czudec: Zespół Szkół, w skład którego wchodzi: Publiczne Przedszkole i Szkoła Podstawowa nr 1 im. płk. Kazimierza Iranka Osmeckiego (szkolnictwo parafialne rozwijało się tutaj od XVI w. z przerwami, powstanie pierwszej szkoły etatowej datuje się rok 1892, w latach 1961-1991 Szkoła Podstawowa nr 1 im. Andrzeja Rozborskiego, od 1998 r. Szkoła Podstawowa nr 1 im. płk. Kazimierza Iranka Osmeckiego, od 2001 r. jako Zespół Szkół, w skład którego w latach 2004 – 2017 wchodziło Gimnazjum Publiczne im. płk. Kazimierza Iranka Osmeckiego) i Szkoła Podstawowa nr 2 (od 1913 r. jako klasa nadetatowa – filia szkoły głównej w Pstrągowej Dolnej, od 1914 r. jako klasa nadetatowa, eksponowana I i II stopnia), ośrodek zdrowia prowadzony przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Eskulap”, chór „Cantamus” (od 2006 r.), organizacje pozarządowe: Koło Gospodyń Wiejskich (od 1953 r.), Ochotnicza Straż Pożarna Pstrągowa Dolna (od 1947 r.), Ochotnicza Straż Pożarna Pstrągowa Górna (od 1957 r., od 2015 r. jako pododdział OSP Pstrągowa Dolna), znane ośrodki rekreacyjno-wypoczynkowe: Siedlisko „Janczar”, „Ranczo”, kluby sportowe: LKS Diament Pstrągowa (od 2004 r.) i UKS Diament Pstrągowa (od 2002 r.), podmioty gospodarcze i in. W Pstrągowej warto zobaczyć m.in.: figurę św. Jana Nepomucena na placu przykościelnym; wzniesiony naprzeciw kościoła pomnik upamiętniający ofiary niemieckiej pacyfikacji wsi z 12 czerwca 1943 r.; kapliczkę św. Bartłomieja z II połowy XIX w., położoną na wzniesieniu w przysiółku Brzezie, w otoczeniu starych lip i in. Ciekawostki: Z Pstrągowej pochodzili wybitni polscy żołnierze: kapitan piechoty służby stałej Jan Smela^[13] (1910–1986) – jeden z 316 żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych desantowanych podczas II wojny światowej z Wielkiej Brytanii do okupowanego kraju (tzw. Cichociemnych) oraz pułkownik Wojska Polskiego Kazimierz Iranek Osmecki^[14] (1897–1984), twórca komórki informacyjno-wywiadowczej we Francji, później kierownik referatu informacyjno-wywiadowczego w Wielkiej Brytanii, emisariusz Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego do Komendanta Głównego AK gen. Stefana Roweckiego-Grota, szef Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego Komendy Głównej Armii Krajowej. Jego imię nosi obecnie Szkoła Podstawowa nr 1, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Pstrągowej.