Niebylec
Na zdjęciu: Niebylec z lotu ptaka w 2015 r., fot. Tadeusz Poźniak
Niebylec – stołeczna miejscowość gminy zbiorowej Niebylec, w skład której wchodzi 11 wiosek, pełniąca funkcję lokalnego centrum administracyjnego i gospodarczego. Do 1935 r. miasteczko[1], obecnie wieś położona nad rzeką Gwoźnicą, przy drodze krajowej nr 19 Kuźnica Białostocka – Rzeszów – Barwinek. Sąsiaduje z: Jawornikiem, Gwoździanką, Małówką, Blizianką i Konieczkową. Zajmuje powierzchnię 198,82 ha i liczy 586 mieszkańców (2011 r.)[2]. Nazwa miejscowości doczekała się kilku interpretacji, jednak najbardziej prawdopodobne wydaje się jej pochodzenie od imienia Niebylec/Niebyłek wymienionego w dokumencie z 1431 r.[3] Niebylec założony został jako miasto na mocy przywileju króla Zygmunta Starego z 1509 r.[4] Według dokumentu lokacyjnego miało ono być lokowane w granicach Jawornika, dziedzicznej wsi Mikołaja Machowskiego, jednak w trakcie wytyczania granic centrum przesunięto w kierunku sąsiedniej wsi Niebylec, wzmiankowanej w dokumencie z 1485 r.[5] Początkowo Niebylec, podobnie jak okoliczne wioski, stanowił własność rodu Machowskich, herbu Abdank. Później należał m.in. do: Romerów, Pieniążków, Łempickich i Ankwiczów.
W pierwszym okresie miejscowość należała do parafii w Konieczkowej[6]. W 1646 r. z fundacji Janusza Romera zbudowano drewniany, barokowy kościół, który – gruntownie odnowiony w 1846 r. – przetrwał do 1943 r.[7] W 1650 r. powołana została parafia konieczkowsko-niebylecka, której proboszczem został ks. Jan Baltazarowicz[8]. Mieszkająca w Niebylcu spora grupa ludności żydowskiej początkowo podlegała gminie wyznaniowej w Strzyżowie, z czasem powołała własny kahał, a w 1905 r. wybudowała murowaną synagogę, która od 1974 r. stanowi siedzibę Gminnej Biblioteki Publicznej. Obecny kościół parafialny pw. Znalezienia Krzyża Świętego wzniesiony został w latach 1936–1943 według projektu Tadeusza Mulickiego z Rzeszowa i z nadzorem inż. Józefa Urbanika ze Strzyżowa[9]. Parafia Niebylec obejmuje miejscowości: Niebylec, Gwoździankę, Jawornik, Konieczkową, Małówkę, Baryczkę i liczy 2494 wiernych (2016 r.)[10].
Współcześnie w Niebylcu funkcjonują m.in.: Parafia Rzymskokatolicka pw. Znalezienia Krzyża Świętego, Urząd Gminy wraz z siedzibą Wójta i Rady Gminy, jednostki Gminy Niebylec: Gminny Ośrodek Kultury (od 1985 r.), Gminna Biblioteka Publiczna (pierwsze wzmianki z 1936 r., otwarcie biblioteki - 1949 r.), Szkoła Podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego (szkolnictwo parafialne rozwijało się tutaj od początku XVII w. z przerwami, powstanie pierwszej szkoły trywialnej datuje się na rok 1864, później ludowa, powszechna, po II wojnie św. – gminna szkoła zbiorcza, od 2008 r. do 2017 r. jako Zespół Szkół, który tworzyły: Szkoła Podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego i Gimnazjum Publiczne im. ks. Jana Twardowskiego, nadanie imienia – 27.03.2009 r.), Przedszkole Samorządowe (od 2007 r.), Przychodnia Medycyny Rodzinnej, a także organizacje pozarządowe: Ochotnicza Straż Pożarna (od 1906 r.), Koło Gospodyń Wiejskich (od 1956 r.), Stowarzyszenie Kół Gospodyń Wiejskich (od 2014 r.), kluby sportowe: GKS „Aramix” Niebylec (od 1990 r.), KS SMS Neobus RAF-MAR Niebylec (od 2010 r.) i in. W Niebylcu warto zobaczyć m.in.: dwór obronny z I połowy XVI w.; murowaną synagogę z dobrze zachowaną polichromią; kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego wraz z wyposażeniem; XIX w. kapliczkę św. Jana Nepomucena; pomnik św. Floriana wybudowany dla upamiętnienia pożaru w 1928 r.; współczesną figurę bł. ks. Jerzego Popiełuszki i in. Ciekawostki: W okresie II wojny światowej w 1944 r. proklamowano Rzeczpospolitą Hyżniańsko-Niebylecką, która przetrwała 9 dni. Wynikało to z prowadzonych od 3 lipca 1944 r.[11] przez niebylecką placówkę Armii Krajowej akcji zbrojonych, m.in. odbicia jeńców w Połomi, rozbrojenia i obsadzenia posterunku policji niemieckiej, a następnie przejęcia władzy na tym terenie 17 lipca 1944 r. Kres istnieniu tej namiastki odzyskanego państwa polskiego położyło wkroczenie Armii Czerwonej do Niebylca 26 lipca 1944 r.[12]
Przypisy
- ^ Por. A. Myszka, Słownik toponimów powiatu strzyżowskiego, Rzeszów 2006, s. 20.
- ^ Na podstawie Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, www.stat.gov.pl, [dostęp: 4.10.2016].
- ^ Por. A. Myszka, dz. cyt., s. 20.
- ^ Por. A. Chuchla, Historia regionu niebyleckiego, [w:] „Rocznik Niebylecki”, Niebylec 2013, s. 27.
- ^ Tamże.
- ^ Por. A. Chuchla, Rola kościoła, organizacji społecznych i gospodarczych dla rozwoju Niebylca, [w:] Rola miasta w środowisku wiejskim. Przyczynek do dziejów Niebylca, red. A. Chuchla, Niebylec 2010, s. 61–62.
- ^ Por. http://wizdaz.linuxpl.eu/parafia/, [dostęp: 4.10.2016].
- ^ Por. A. Chuchla, Rola kościoła…, s. 62.
- ^ Por. http://wizdaz.linuxpl.eu/parafia/, [dostęp: 4.10.2016].
- ^ Por. Jubileuszowy Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej 2016/2017, Rzeszów 2017, s. 246.
- ^ Por. P. Szopa, Walka o niepodległość regionu niebyleckiego w okresie II wojny światowej, [w:] Rola miasta w środowisku wiejskim. Przyczynek do dziejów Niebylca, red. A. Chuchla, Niebylec 2010, s. 104.
- ^ Por. A. Chuchla, Historia regionu niebyleckiego…, dz. cyt., s. 37.