Logo
Pogoda

18°C

  • sgps
  • e-puap
  • bip
  • Kontrast 1
  • Kontrast 2
  • Kontrast 3
  • Kontrast 4
Tłumacz

Tłumacz

STRZYŻÓW POGODA

Frysztak

wydrukuj
Frysztak

Na zdjęciu: Frysztak z lotu ptaka w 2015 r., fot. Tadeusz Poźniak

Frysztak – stołeczna miejscowość w gminie zbiorowej Frysztak, do 1932 r. miasteczko[1], obecnie wieś, położona na wzgórzu, nad doliną Wisłoka, przy drodze wojewódzkiej nr 988 Babica – Warzyce i drogach powiatowych: nr 1323 R Frysztak – Gogołów – Klecie, nr 1923 R Frysztak – Kobyle – Jazowa, nr 1924 R Frysztak – Łęki Strzyżowskie. Lokalne centrum administracyjne, gospodarcze, edukacyjne. Sąsiaduje z: Twierdzą, Glinikiem Dolnym, Pułankami i Kobylem. Zajmuje powierzchnię 150,45 ha i liczy 1125 mieszkańców (2011 r.)[2]. Nazwa miejscowości wywodzi się najprawdopodobniej z języka niemieckiego (frei stadt – wolne miasto)[3]. Początki osady sięgają 1352 r., kiedy to król Polski Kazimierz Wielki zezwolił na lokowanie na tym terenie wsi, a w 1366 r. na jej obszarze miasta o pierwotnej nazwie Wisłok[4]. Po raz pierwszy Frysztak jako miasto wymieniany jest w dokumencie z 1374 r.[5]  Od XVI w. we Frysztaku rozwijało się rzemiosło skupione wokół cechów: szewskiego, tkackiego, krawieckiego i wielkiego, do którego należeli m.in. garncarze, kowale, bednarze i in.[6]  W okresie I Rzeczypospolitej Frysztak stał się ważnym punktem w ruchu handlowym z Krosna do Rzeszowa i Sanoka do Krakowa[7]. Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli tutaj getto[8], a następnie dokonali eksterminacji frysztackiej społeczności żydowskiej, w tym czasie bezpowrotnie zniszczono także ciekawe architektonicznie obiekty, tj. m.in. bożnicę i budynek dworca kolejowego.
Parafia Rzymskokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Frysztaku, obejmująca obecnie miejscowości: Frysztak, Glinik Dolny, Glinik Średni, Kobyle, Pułanki, Twierdzę i Widacz, liczy 5071  wiernych
[9] i należy do najstarszych w regionie. Pierwszy, modrzewiowy kościół parafialny we Frysztaku z 1442 r. istniał do 1924 r.[10], kiedy to przystąpiono do budowy obecnego, murowanego, poświęconego w 1927 r., konsekrowanego w 1938 r. przez sufragana diecezji przemyskiej, ks. bpa Wojciecha Tomakę[11]. W latach 1944–1945 z pożogi wojennej za sprawą – jak twierdzą mieszkańcy – cudownego wizerunku Chrystusa Ukrzyżowanego z frysztackiej świątyni, którego kult w parafii żywy jest od 1650 r., ocalał jedynie kościół[12]. W II połowie XX w. z parafii Frysztak wydzielone zostały nowe parafie: w 1956 r. w Pstrągówce a w 1983 r. w Stępinie.
Współcześnie we Frysztaku funkcjonują m.in.: Urząd Gminy Frysztak z siedzibą Wójta i Rady Gminy, Parafia Rzymskokatolicka pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (erygowana w 1277 r.), jednostki organizacyjne Gminy Frysztak: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Wybickiego (najstarsza wzmianka o istnieniu szkoły we Frysztaku pochodzi z 1424 r.,  kolejne z 1539 r. i 1596 r., powstanie pierwszej szkoły trywialnej datuje się na 1815 r., od 1928 r. jako 7 klasowa szkoła ludowa, Gimnazjum Publiczne nr 1 we Frysztaku jako samodzielna jednostka funkcjonowało do 2017 r., nadanie imienia – 2.06.1984 r.), Przedszkole Publiczne nr 1 (od 1937 r.), Gminna Biblioteka Publiczna (od 1949 r.), Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji (od 1987 r.). Frysztacką jednostką prowadzoną przez samorząd powiatowy w Strzyżowie jest Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (utworzony w 1983 r.). Działają tu także organizacje społeczne, tj. m.in. Ochotnicza Straż Pożarna (od 1892 r.), Gminny Międzyszkolny Klub Sportowy „Strzelec” Frysztak (od 1922 r.), a także chór mieszany „Sokół” (od 1987 r.), orkiestra dęta (od 1991 r.) i in.
We Frysztaku warto zobaczyć m.in.: kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny z 1924 r.; nekropolię żydowską z II połowy XVII w.; pomnik - kwaterę żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej na cmentarzu parafialnym, odnowiony plac z figurą św. Floriana z 1901 r.; budynki: apteki z 1870 r. z późniejszymi przebudowaniami i Gminnej Biblioteki Publicznej z początku XX w. i in. Ciekawostki: Pod Frysztakiem rozciąga się sieć podziemnych korytarzy powstałych prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII w. jako miejsce spotkań cechowych oraz schronienie dla miejscowej ludności. Podjęte pod jednym z budynków w 1978 r. prace konserwatorskie odsłoniły zalane po sklepienia trzy korytarze, promieniście schodzące się w jednej sali
[13].

Przypisy

  1. ^ Por. B. Lubojemska, Frysztak. Zarys monograficzny, Krosno 2001, s. 147.
  2. ^ Na podstawie Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego, www.stat.gov.pl, [dostęp: 6.10.2016].
  3. ^ Por. A. Myszka, Słownik toponimów powiatu strzyżowskiego, Rzeszów 2006, s. 12.
  4. ^ Por. K. Baczkowski, Osadnictwo regionu strzyżowskiego do r. 1450, [w:] Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, red. S. Cynarski, Rzeszów 1980, s. 67–69.
  5. ^ Tamże, s. 69.
  6. ^ Por. B. Lubojemska, dz. cyt., s. 121–128.
  7. ^ Tamże, s. 89–90.
  8. ^ Tamże, s. 183–184 oraz: www.sztetl.org.pl, [dostęp: 22.09.2016].
  9. ^ Por. Jubileuszowy Schematyzm Diecezji Rzeszowskiej 2016/2017, Rzeszów 2017, s. 304.
  10. ^ Tamże, s. 303–304.
  11. ^ Tamże.
  12. ^ Tamże.
  13. ^ Por. ks. K. Szopa, Parafia Frysztak w latach 1918–1945, Tuchów 2005, s. 26.