Wyżne

Na zdjęciu: Budynek dawnego młyna w Wyżnem, fot. Bartłomiej Bara

Wyżne – wieś w gminie Czudec, położona w dolinie środkowego biegu rzeki Wisłok i jego dopływu – Gwoźnicy, przy drodze krajowej nr 19 Kuźnica – Rzeszów – Barwinek. Sąsiaduje z: Babicą, Przedmieściem Czudeckim, Zaborowem, Glinikiem Charzewskim, Połomią i Lubenią (powiat rzeszowski). Zajmuje powierzchnię 1035,72 ha i liczy 1430mieszkańców (2011 r.)^[1]. Nazwa wsi wywodzi się od słowa wyżni^[2], w znaczeniu wyżynny, wysoko położony, pagórkowaty, czyli od określenia topografii miejsca, na którym była lokowana. Według legendy nazwa osady zaczerpnięta została od rzezi miejscowej ludności, która podczas najazdu Tatarów została w znacznej części wymordowana (wyrżnięta)^[3]. Nie jest znana dokładna data lokacji wsi. Po raz pierwszy nazwa Wyzne pojawia się w Metryce Królestwa Polskiego w 1390 r.^[4] Wówczas to król Władysław Jagiełło wydał dokument, zezwalający Czadorowi z Potoka na przeniesienie z prawa polskiego na niemieckie kilku wsi, w tym Wyżnego^[5]. W 1536 r.^[6] jako Werżny należała do rozległych włości rodu Procheńskich. Przez wieki była własnością czudeckich właścicieli, w tym m.in. Jana z Grabieńskich, który grunty dworskie otrzymał ok. 1794 r.^[7] po śmierci matki. W 1827 r. cały majątek przeszedł w ręce Ksawerego Zboińskiego, który z kolei w 1840 r. sprzedał go Karolowi Nitsche^[8]. Później miejscowość należała m.in. do Aleksandry Wiktorowej z Wasilewskich, po drugim mężu Uznańskiej^[9]. Początkowo wieś wchodziła w skład parafii czudeckiej. Duży wkład w powstanie samodzielnej parafii w Wyżnem wnieśli dwaj rodacy: ks. Aleksander Ziobro, który w 1958 r. w domu rodzinnym urządził pierwszą kaplicę oraz ks. Julian Rykała^[10], który doprowadził do wybudowania pierwszej, tymczasowej kaplicy w Wyżnem (Rędziny). Obecny kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych został wzniesiony początkiem lat 80. XX w., a poświęcony 23 października 1983 r.^[11] przez biskupa przemyskiego ks. Ignacego Tokarczuka. Parafia w Wyżnem liczy 1089 wiernych^[12].
Współcześnie we wsi funkcjonują m.in.: Parafia Rzymskokatolicka pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych (erygowana w 1975 r.), kościół filialny pw. św. Jana Bosko w Wyżnem (Rędziny) (od 1990 r., poświęcony w 2004 r.), prowadzony przez Gminę Czudec Zespół Szkół, w skład którego wchodzi: Przedszkole Publiczne im. Marszałka Józefa Piłsudskiego i Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (powstanie pierwszej, jednoklasowej szkoły  datuje się na rok 1893, od 2001 r. pod obecną nazwą, nadanie imienia – 8.11.2007 r.), Ochotnicza Straż Pożarna (od 1910 r.),Winnica „Maria Anna” (od 2003 r.), Stowarzyszenie Kobiet (od 2015 r.) i in. W Wyżnem warto zobaczyć m.in.: budynki dawnego młyna z 1909 r.; liczne kapliczki, w tym leśną; malowniczą panoramę z okolicznych wzniesień i in. Ciekawostki: W Wyżnem urodził się Stanisław Machowski – porucznik rezerwy, żołnierz Legionów Polskich, nauczyciel i kierownik w publicznych szkołach powszechnych Lubelszczyzny, działacz społeczny, uczestnik kampanii wrześniowej, zamordowany w połowie kwietnia 1940 r. w Katyniu. Odznaczony wieloma medalami, w tym m.in. Srebrnym Medalem Waleczności, Orderem Virtuti Militari, a za działalność niepodległościową i wieloletnią służbę społeczną – Krzyżem Niepodległości.