Niebylec

Na zdjęciu: Niebylec z lotu ptaka w 2015 r., fot. Tadeusz Poźniak

Niebylec – stołeczna miejscowość gminy zbiorowej Niebylec, w skład której wchodzi 11 wiosek, pełniąca funkcję lokalnego centrum administracyjnego i gospodarczego. Do 1935 r. miasteczko^[1], obecnie wieś położona nad rzeką Gwoźnicą, przy drodze krajowej nr 19 Kuźnica Białostocka – Rzeszów – Barwinek. Sąsiaduje z: Jawornikiem, Gwoździanką, Małówką, Blizianką i Konieczkową. Zajmuje powierzchnię 198,82 ha i liczy 586 mieszkańców (2011 r.)^[2]. Nazwa miejscowości doczekała się kilku interpretacji, jednak najbardziej prawdopodobne wydaje się jej pochodzenie od imienia Niebylec/Niebyłek wymienionego w dokumencie z 1431 r.^[3]  Niebylec założony został jako miasto na mocy przywileju króla Zygmunta Starego z 1509 r.^[4]  Według dokumentu lokacyjnego miało ono być lokowane w granicach Jawornika, dziedzicznej wsi Mikołaja Machowskiego, jednak w trakcie wytyczania granic centrum przesunięto w kierunku sąsiedniej wsi Niebylec, wzmiankowanej w dokumencie z 1485 r.^[5]  Początkowo Niebylec, podobnie jak okoliczne wioski, stanowił własność rodu Machowskich, herbu Abdank. Później należał m.in. do: Romerów, Pieniążków, Łempickich i Ankwiczów.
W pierwszym okresie miejscowość należała do parafii w Konieczkowej^[6]. W 1646 r. z fundacji Janusza Romera zbudowano drewniany, barokowy kościół, który – gruntownie odnowiony w 1846 r. – przetrwał do 1943 r.^[7]  W 1650 r. powołana została parafia konieczkowsko-niebylecka, której proboszczem został ks. Jan Baltazarowicz^[8]. Mieszkająca w Niebylcu spora grupa ludności żydowskiej początkowo podlegała gminie wyznaniowej w Strzyżowie, z czasem powołała własny kahał, a w 1905 r. wybudowała murowaną synagogę, która od 1974 r. stanowi siedzibę Gminnej Biblioteki Publicznej. Obecny kościół parafialny pw. Znalezienia Krzyża Świętego wzniesiony został w latach 1936–1943 według projektu Tadeusza Mulickiego z Rzeszowa i z nadzorem inż. Józefa Urbanika ze Strzyżowa^[9]. Parafia Niebylec obejmuje miejscowości: Niebylec, Gwoździankę, Jawornik, Konieczkową, Małówkę, Baryczkę i liczy 2494 wiernych (2016 r.)^[10].
Współcześnie w Niebylcu funkcjonują m.in.: Parafia Rzymskokatolicka pw. Znalezienia Krzyża Świętego, Urząd Gminy wraz z siedzibą Wójta i Rady Gminy, jednostki Gminy Niebylec: Gminny Ośrodek Kultury (od 1985 r.), Gminna Biblioteka Publiczna (pierwsze wzmianki z 1936 r., otwarcie biblioteki - 1949 r.), Szkoła Podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego (szkolnictwo parafialne rozwijało się tutaj od początku XVII w. z przerwami, powstanie pierwszej szkoły trywialnej datuje się na rok 1864, później ludowa, powszechna, po II wojnie św. – gminna szkoła zbiorcza, od 2008 r. do 2017 r. jako Zespół Szkół, który tworzyły: Szkoła Podstawowa im. ks. Jana Twardowskiego i Gimnazjum Publiczne im. ks. Jana Twardowskiego, nadanie imienia – 27.03.2009 r.), Przedszkole Samorządowe (od 2007 r.), Przychodnia Medycyny Rodzinnej, a także organizacje pozarządowe: Ochotnicza Straż Pożarna (od 1906 r.), Koło Gospodyń Wiejskich (od 1956 r.), Stowarzyszenie Kół Gospodyń Wiejskich (od 2014 r.), kluby sportowe: GKS „Aramix” Niebylec (od 1990 r.), KS SMS Neobus RAF-MAR Niebylec (od 2010 r.) i in. W Niebylcu warto zobaczyć m.in.: dwór obronny z I połowy XVI w.; murowaną synagogę z dobrze zachowaną polichromią; kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego wraz z wyposażeniem; XIX w. kapliczkę św. Jana Nepomucena; pomnik św. Floriana wybudowany dla upamiętnienia pożaru w 1928 r.; współczesną figurę bł. ks. Jerzego Popiełuszki i in. Ciekawostki: W okresie II wojny światowej w 1944 r. proklamowano Rzeczpospolitą Hyżniańsko-Niebylecką, która przetrwała 9 dni. Wynikało to z prowadzonych od 3 lipca 1944 r.^[11] przez niebylecką placówkę Armii Krajowej akcji zbrojonych, m.in. odbicia jeńców w Połomi, rozbrojenia i obsadzenia posterunku policji niemieckiej, a następnie przejęcia władzy na tym terenie 17 lipca 1944 r.  Kres istnieniu tej namiastki odzyskanego państwa polskiego położyło wkroczenie Armii Czerwonej do Niebylca 26 lipca 1944 r.^[12]